Wat is de beste LED Verlichting voor scholen?

LED Verlichting voor Scholen en onderwijs

Een van de specialiteiten van Distrilight is LED Verlichting voor Scholen en Onderwijsinstellingen. Jaarlijks werken wij actief mee aan de verduurzaming van een groot aantal school- en onderwijsgebouwen in Nederland en België en kennen daardoor de normen, valkuilen en mogelijkheden voor deze toepassing. In samenwerking met installateurs en adviseurs ontzorgen wij opdrachtgever van de initiële fase tot oplevering. Opdrachtgever zijn vaak stichtingen, gemeenten en vastgoedpartijen. Of het nu gaat om nieuwbouw of (grootschalige) renovatie: wij zijn dan ook gewend om in deze setting te werken naar een optimaal en duurzaam resultaat. In dit document geven wij een beknopte weergave van de belangrijkste factoren waar we tijdens het proces rekening mee moeten houden.

1. Wat is de beste LED Verlichting voor scholen?

LED-verlichting is tegenwoordig de standaard in veel scholen vanwege de energie-efficiëntie, lange levensduur en verbeterde lichtkwaliteit. Deze dient dan ook te voldoen aan diverse criteria die de leeromgeving optimaliseren. Hier zijn enkele aspecten om te overwegen bij het kiezen van LED-verlichting voor scholen:

• Energie-efficiëntie
  LED-verlichting staat bekend om zijn energie-efficiëntie. Goede LED Armaturen gebruiken aanzienlijk minder energie dan traditionele verlichting, zoals fluorescentie- of gloeilampen. Dit kan de energiekosten van een school aanzienlijk verlagen en draagt bij aan duurzaamheid. Energie-efficiëntie heeft een grote invloed op de terugverdientijd (ROI) van een installatie en de totale eigendomskosten (TCO).
  Lichtexpert advies: besparingen tussen 55% tot 90% zijn zeer reëel en de norm.
• Levensduur
  De levensduur van LED-verlichting is veel langer dan die van traditionele verlichtingsoplossingen. LED-armaturen en systemen kunnen 50.000 of tot 100.000 meegaan, wat betekent dat ze minder vaak vervangen hoeven te worden. Een (middelbare) school moet per jaar ten minste 189 dagen onderwijs geven*. Als de verlichting gemiddeld 10 uur aanstaat, voor 5 dagen hebben we te maken met nog geen 2000 branduren per jaar. LED verlichting kan dus in de regel een enorm lange levensduur hebben. Dit vermindert onderhoudskosten en verstoringen in het onderwijsproces. Een levensduur van 50.000 branduren met een goede lumenbehoud van L80 of L90 (kortgezegd: 80 of 90% van de initiële lichtstroom = lichthoeveelheid) is dus een voldoende uitgangspunt.
  Levensduur norm: pas geen LED-armaturen toe met elektronica dat <50.000 branduren heeft met een minimale lumenbehoud (LB-waarde) van 50.000.
• Lichtkleur en SDCM
  De lichtkwaliteit is essentieel voor een goede leeromgeving. De kleurtemperatuur van LED-verlichting systemen kan variëren, maar voor scholen wordt vaak een neutraal wit licht: 4000K aanbevolen, omdat dit een stimulerende en toch comfortabele sfeer creëert. Let hierbij goed op de MacAdam Ellipse of SDCM. Dit zegt alles over de binning oftewel kleurconsistentie. We letten hierbij nauw op de kleurcoördinaten na verloop van tijd.
• UGR-waarde (Unified Glare Rating)
  LED-armaturen met een lage Unified Glare Rating (UGR) zijn belangrijk om verblinding te verminderen. Verblinding kan vermoeiend zijn voor de ogen en de concentratie van studenten en leraren negatief beïnvloeden. Voor klaslokalen wordt een UGR-waarde van minder dan 19 aanbevolen. Bij frisse scholen klasse B is <19 voldoende, bij klasse A dient de UGR-waarde zelfs <16 te zijn.
• Gelijkmatigheid van het licht
  Een gelijkmatige lichtverdeling helpt schaduwen en donkere plekken in de klas te vermijden. LED-panelen en lineaire verlichting met een brede stralingshoek zijn ideaal om een uniforme verlichting te garanderen. Doorgaans is een gradenbundel van 85-90 de norm voor UGR-19 of lager. Bij een te brede bundel is de verblinding hoger en bij een te smalle bundel, bijvoorbeeld <16 heb je meer armaturen nodig om de gelijkmatigheid te halen. Klaslokalen worden veelal met 9 of 12 LED-Panelen uitgelicht. Dit is wel afhankelijk van de hoogte van de lokalen en de maximale lumenoutput van het armatuur.
• Kleurechtheid (CRI / Ra)
  De Color Rendering Index (CRI) van LED-lampen moet hoog zijn (boven 80) om kleuren natuurgetrouw weer te geven. Dit is belangrijk voor kunstlessen en andere activiteiten waarbij kleurherkenning essentieel is wordt in sommige gevallen zelfs CRI>90 geëist.
• Lichtsturing en dimbaarheid
  Moderne LED-verlichtingssystemen bieden dimbare opties en slimme lichtsturing. Dit betekent dat de lichtintensiteit kan worden aangepast aan verschillende activiteiten en tijden van de dag, wat bijdraagt aan energiebesparing en comfort. Wij adviseren hierin het meest universele protocol DALI-2, wat staat voor Digital Adressable Lighting Interface.
• Trillingvrij licht (stroboscopisch effect)
  Trillingvrij licht verwijst naar verlichting waarbij de LED-verlichting een stabiel en constant licht afgeeft zonder zichtbare flikkeringen of trillingen. Dit is vooral belangrijk in omgevingen waar mensen langdurig worden blootgesteld aan kunstlicht, zoals scholen. Flikkerend licht kan leiden tot vermoeidheid, hoofdpijn en zelfs gezondheidsproblemen zoals epileptische aanvallen bij gevoelige personen. De trillingsfactor is tegenwoordig onderdeel van de CE-keuring. Kies altijd voor flikkervrije verlichting en nooit voor ‘’bijna flikkervrij of lage flikkering‘’.

2. Aan welke normen moet een lichtplan voor scholen voldoen?

Een goed lichtplan voor scholen moet voldoen aan specifieke normen en richtlijnen om een veilige en effectieve leeromgeving te creëren. Hieronder staan enkele belangrijke normen en aspecten die in een lichtplan voor scholen moeten worden opgenomen:

NEN-EN 12464-1:2021
Deze Europese norm beschrijft de eisen voor de verlichting van werkplekken binnen gebouwen, inclusief scholen. De belangrijkste aspecten omvatten:

• Gemiddelde verlichtingssterkte in lux (lx): dit is de gemiddelde lichthoeveelheid op een oppervlak, meest relevante in bijvoorbeeld in klaslokaal, veelal >500lux gemiddeld als norm;
• Gelijkmatigheid (Uo): De verhouding tussen de minimale en gemiddelde verlichtingssterkte moet ten minste 0,60 zijn om een gelijkmatige verlichting te garanderen;
• Kleurechtheid (CRI): Een CRI van minimaal 80 is vereist om kleuren natuurgetrouw weer te geven.
• Verblinding (UGR): De UGR-waarde moet lager zijn dan 19 om verblinding te minimaliseren.

Arbowetgeving
De Nederlandse Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) stelt dat werkgevers moeten zorgen voor een veilige en gezonde werkplek, wat ook de verlichting omvat. Dit betekent dat verlichting in scholen voldoende helder moet zijn en geen risico's voor de gezondheid mag opleveren, zoals verblinding of flikkering.

Energieprestatienorm (EPN)
De EPN (Energieprestatienorm) stelt eisen aan de energieprestatie van gebouwen, waaronder scholen. Efficiënte verlichting speelt een cruciale rol in het behalen van de vereiste energieprestatiecoëfficiënt (EPC). Het gebruik van daglicht wordt sterk aangemoedigd in scholen. Daglicht kan de leerprestaties verbeteren en de gezondheid van studenten en leraren bevorderen. Een goed lichtplan moet daglichttoetreding optimaliseren en combineren met kunstmatige verlichting om een consistente lichtkwaliteit te waarborgen. LED-verlichting met daglichtoptimalisatie draagt bij aan een lagere EPC door het energieverbruik te verminderen.

Klaslokalen

Toepassing	Verlichtingssterkte (Lux)	Gelijkmatigheid (UO)	Kleurechtheid (CRI)	Verblinding (UGR-waarde)
Algemene Klaslokalen	Min. 300 lux (algemene taken), 500 lux (specifieke taken)	= 0.60	> 80	< 19
Gangen en Trappenhuizen	Min. 100 lux	= 0.40	> 40	Niet gespecificeerd, voldoende helderheid voor veiligheid
Gymzalen en Sportzalen	Min. 300 lux	= 0.60	> 60	< 22
Bibliotheken en Mediatheken	Min. 500 lux	= 0.60	> 80	< 19

Eisen aan verlichting op verschillende onderwijsniveaus
Hoewel de basisvereisten voor verlichting over het algemeen hetzelfde zijn voor primair, voortgezet en hoger onderwijs, kunnen er specifieke aanpassingen nodig zijn op basis van de aard van de activiteiten en de leeftijd van de studenten. Bijvoorbeeld, in kleuterklassen kan een warmere kleurtemperatuur (3000K) en lagere verlichtingssterkte (300 lux) gepast zijn, terwijl laboratoria in het hoger onderwijs hogere verlichtingsniveaus (750 lux) en een hogere CRI vereisen. Omdat er binnen scholen heel veel verschillende toepassingen zijn is het verstandig om altijd een lichtplan te laten maken. In het lichtplan wordt een lichtberekening en vlekkenanalyse gemaakt.

Een voorbeeld van een geavanceerd sensorplan op basis van DALI-2, master-slave sensoren en noodverlichting.

Een voorbeeld van een gymzaal met sporthalverlichting en noodverlichting.

3. Wat is de Frisse Scholen Klasse A, B, C?

Het Frisse Scholen Programma in Nederland richt zich op het verbeteren van het binnenklimaat van schoolgebouwen. Het programma definieert drie klassen (A, B, en C) voor verschillende aspecten van het binnenklimaat, inclusief verlichting. Hieronder staan de specificaties voor verlichting:

Klasse	Lux-waarden	Gelijkmatigheid (UO)	CRI	UGR-waarde
Klasse A	>500 lux	>0.70	>80	<16	Verplicht, inclusief aanwezigheidssensoren en daglichtsturing
Klasse B	>300 lux	>0.60	>80	<19	Verplicht, aanwezigheidssensoren en daglichtsturing sterk aanbevolen
Klasse C	>300 lux	>0.50	>80	<22	Aanwezigheidssensoren aanbevolen, daglichtsturing optioneel

Deze tabel biedt een duidelijk overzicht van de verlichtingsvereisten voor verschillende klassen werkplekken.

De verlichtingseisen binnen het Frisse Scholen Programma zijn ontworpen om een comfortabele, productieve en energie-efficiënte leeromgeving te creëren. De integratie van lichtsturing, aanwezigheidssensoren en daglichtsturing helpt om het energieverbruik te minimaliseren en het comfort te maximaliseren.

4. Zijn er anno 2024 subsidies mogelijk voor de investering in LED Verlichting?

Anno 2024 zijn er verschillende subsidies en financiële regelingen beschikbaar in Nederland om de investering in LED-verlichting voor scholen te ondersteunen. Hier zijn enkele van de belangrijkste opties:

• Subsidieregeling Energiebesparing en duurzame energie sportaccommodaties (EDS)
  Deze subsidieregeling richt zich op sportaccommodaties, inclusief gymzalen en sporthallen binnen scholen. De subsidie kan worden gebruikt voor het vervangen van bestaande verlichting door energiezuinige LED-verlichting. De hoogte van de subsidie kan variëren, afhankelijk van de besparing op energiekosten en de totale investeringskosten.
• Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing (ISDE)
  De ISDE biedt subsidies voor investeringen in duurzame energie en energiebesparingstechnieken, waaronder LED-verlichting. Scholen kunnen een aanvraag indienen voor deze subsidie om een deel van de investeringskosten te dekken.
• Lokale Subsidies
  Daarnaast bieden sommige gemeenten en provincies aanvullende subsidies en financiële steun voor scholen die investeren in energiezuinige verlichting. Het is raadzaam om bij de lokale overheid na te vragen welke specifieke regelingen beschikbaar zijn.
• Energiebesparingsverplichting
  Naast subsidies kunnen scholen ook profiteren van de energiebesparingsverplichting die voortvloeit uit de Wet Milieubeheer. Deze wet verplicht instellingen, waaronder scholen, om energiebesparende maatregelen te nemen die zich binnen vijf jaar terugverdienen. Investeringen in LED-verlichting vallen vaak onder deze verplichting en kunnen hierdoor gefinancierd worden met beschikbare subsidies en fiscale regelingen.

5. Welke LED Armaturen zijn geschikt als schoolverlichting?

Bij het kiezen van geschikte LED-armaturen voor schoolverlichting, zijn er verschillende opties beschikbaar die aan de specifieke eisen en toepassingen binnen een schoolomgeving kunnen voldoen. Hier is een overzicht van de diverse soorten LED-armaturen die geschikt zijn voor gebruik in scholen:

Type LED-armatuur	Beschrijving
LED Panelen	Deze armaturen bieden een gelijkmatige lichtverdeling en zijn ideaal voor klaslokalen, kantoren en vergaderruimtes. Ze zijn meestal beschikbaar in verschillende maten zoals 60x60cm, 30x120, maar ook in bijv. 30x60 profielmaten. Zowel inleg, opbouw, pendel en inbouw.
LED Bandrasterarmaturen (met plenumafzuiging)	Deze armaturen kunnen op maat worden gemaakt en zijn geschikt voor grote open ruimtes zoals sportzalen en aula's. Ze bieden efficiënte verlichting en een strak design. Speciaal ontworpen voor ruimtes waar ventilatie nodig is, zoals technische ruimtes of laboratoria. Deze armaturen combineren verlichting met luchtcirculatie. Mail naar info@distrilight.com om de mogelijkheden voor maatwerk bandrasterarmaturen met verschillende optieken, afmetingen en opties omtrent lichtsturing door te nemen.
LED Downlighters	Beschikbaar in verschillende gat- en zaagmaten, deze zijn ideaal voor gangen, toiletten en andere kleine ruimtes waar gerichte verlichting nodig is. Ook in opbouw en pendel versies.
LED Noodverlichting	Essentieel voor de veiligheid, deze armaturen bieden verlichting tijdens stroomuitval en zijn vereist in gangen, trappenhuizen en uitgangen.
LED Sporthalarmaturen	Sporthalarmaturen conform DIN18032-3 balvast, IK10, waarmee deze veilig toegepast kunnen worden voor zowel recreatieve doeleinden als wedstrijden. Wij beschikken over armaturen die voldoen aan UGR<19, 500lx inclusief DALI-2.

6. Wat kunnen wij betekenen voor installateurs, adviseurs en opdrachtgever?

• Armatuurselectie op basis van huidige of nieuwe situatie;
• Besparingsplan met sensortechniek (lichtsturing), inclusief sensorplan en kabelplan;
• ROI en TCO plan (terugverdientijd en onderhoudsplan);
• Lichtberekening, lichtplan en armatuurboek;
• (Spiegel) offerte met onze alternatieven;
• Leveren van de armaturen binnen afgesproken planning;
• Werkvoorbereiding in AutoCad, zodat de plannen ook uit te voeren zijn;
• Montage- en oplevering.